Đau nửa đầu (migraine): Nguyên nhân, triệu chứng và những lưu ý cần biết

Nhiều người gọi migraine là “đau nửa đầu” vì cơn đau thường xuất hiện một bên đầu, nhói theo mạch và kèm theo buồn nôn, nhạy cảm ánh sáng. Nhưng đau nửa đầu là một rối loạn thần kinh phức tạp, không chỉ là cảm giác đau đơn thuần. Cùng Phòng khám An Phước hiểu đúng bản chất, nhận diện dấu hiệu và biết cách xử trí sẽ giúp giảm tần suất, độ nặng của cơn và bảo vệ chất lượng cuộc sống.

Đau nửa đầu là gì?

Đau nửa đầu (migraine) là một rối loạn mạn tính biểu hiện bằng các cơn đau đầu dữ dội, thường kèm theo các triệu chứng như buồn nôn, nôn, nhạy cảm với ánh sáng (photophobia) và âm thanh (phonophobia). Một số người có “tiền triệu” (prodrome) hoặc aura, dấu hiệu báo trước như rối loạn thị giác, tê bì, hoặc khó nói, trước khi cơn đau thực sự bùng phát.

Cơn migraine có thể kéo dài vài giờ đến vài ngày và lặp lại nhiều lần trong tháng. Khi không được kiểm soát tốt, nó ảnh hưởng lớn tới công việc, quan hệ và sức khỏe tinh thần.

Phân loại đau nửa đầu (migraine)

• Migraine không có aura: loại thường gặp nhất, cơn đau xuất hiện mà không có dấu hiệu báo trước.
• Migraine có aura: người bệnh có rối loạn thị giác, cảm giác tê/bỏng hoặc rối loạn lời nói trước khi đau.
• Migraine võng mạc (retinal migraine): gây rối loạn thị lực một bên mắt tạm thời.
• Migraine cụm (cluster-like features): thường đau dữ dội, tái diễn theo từng đợt, đi kèm đỏ mắt, chảy nước mắt.

Xác định đúng loại có thể giúp bác sĩ lựa chọn chiến lược điều trị phù hợp.

Những triệu chứng khi đau nửa đầu

Không phải ai cũng trải qua đủ bốn giai đoạn, nhưng hiểu các giai đoạn sẽ giúp bạn nhận biết và can thiệp sớm:

• Tiền triệu (prodrome) — xuất hiện 24–48 giờ trước cơn: thay đổi tâm trạng, mệt mỏi, thèm ăn hay buồn ngủ.
• Aura — kéo dài 5–60 phút: chấm sáng, mất một phần tầm nhìn, tê một bên cơ thể, khó diễn đạt lời nói.
• Giai đoạn đau (attack) — 4–72 giờ: đau nhói một bên đầu, nặng hơn khi vận động; thường kèm buồn nôn, nôn, nhạy cảm ánh sáng và tiếng ồn.
• Hồi phục (postdrome) — 24–48 giờ sau cơn: mệt mỏi, khó tập trung, cảm giác “bị bào mòn”.

Đáng lưu ý, đau nửa đầu và tăng huyết áp có mối liên quan chặt chẽ — cả hai đều ảnh hưởng đến hoạt động mạch máu não.

Khi huyết áp tăng cao hoặc dao động đột ngột, áp lực lên thành mạch khiến các cơn đau nửa đầu trở nên nặng và kéo dài hơn, đặc biệt ở người lớn tuổi hoặc người có bệnh lý tim mạch nền.

Vì vậy, bên cạnh kiểm soát các yếu tố kích hoạt migraine (như căng thẳng, thiếu ngủ, thay đổi hormone), việc giữ huyết áp ổn định cũng là một phần quan trọng trong phòng ngừa tái phát cơn đau đầu.

Xem thêm: Cách kiểm soát và điều trị tăng huyết áp hiệu quả 

Nguyên nhân và các yếu tố khởi phát (trigger)

Migraine là kết quả của tương tác giữa yếu tố di truyền, sinh học và môi trường. Một số nguyên nhân, yếu tố kích hoạt thường gặp:

• Di truyền: tiền sử gia đình làm tăng nguy cơ.
• Rối loạn hormone: thay đổi estrogen (trong chu kỳ kinh nguyệt, thai kỳ, mãn kinh) thường kích hoạt cơn ở phụ nữ.
• Thực phẩm và đồ uống: rượu, cà phê, sô-cô-la, phô mai già, thực phẩm chứa chất bảo quản (nitrat), mì chính đối với một số người.
• Thiếu ngủ hoặc thay đổi nhịp sinh học, ăn uống thất thường.
• Căng thẳng, stress, và các kích thích giác quan: ánh sáng chói, tiếng ồn, mùi mạnh.
• Thay đổi thời tiết, áp suất khí quyển hoặc một số thuốc (ví dụ hormone thay thế, thuốc tránh thai).

Ghi nhật ký cơn đau giúp bạn nhận diện được những yếu tố cá nhân kích hoạt để tránh hiệu quả hơn. 

Biến chứng và dấu hiệu “đỏ” cần cảnh giác

Mặc dù migraine thường không đe dọa tính mạng, một số tình huống cần được xử lý khẩn cấp:

• Migraine kéo dài kéo dài (>72 giờ) không đáp ứng điều trị (status migrainosus).
• Triệu chứng thần kinh khu trú mới xuất hiện: yếu nửa người, rối loạn lời nói, mất thị lực đột ngột — cần loại trừ đột quỵ hoặc các bệnh lý khác.
• Nguy cơ tâm lý: trầm cảm, lo âu, giảm chất lượng cuộc sống.
• Lạm dụng thuốc giảm đau kéo dài có thể gây đau đầu do thuốc (medication overuse headache).

Nếu các cơn đau nửa đầu của bạn xuất hiện thường xuyên, kèm theo triệu chứng như mờ mắt, yếu nửa người hoặc mệt mỏi kéo dài, bạn nên thăm khám sớm tại cơ sở chuyên khoa thần kinh để được đánh giá toàn diện.

Phòng khám An Phước hiện cung cấp dịch vụ khám tổng quát với đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm, cùng trang thiết bị chẩn đoán hiện đại như MRI, CT scan giúp xác định chính xác nguyên nhân và hướng điều trị phù hợp.

Chẩn đoán dựa vào tiền sử và loại trừ nguyên nhân khác

Chẩn đoán migraine chủ yếu dựa trên hỏi bệnh kỹ: tính chất cơn, tần suất, triệu chứng kèm theo và yếu tố kích hoạt. Bác sĩ có thể yêu cầu:

• Khám thần kinh đầy đủ để loại trừ tổn thương thực thể.
• Cận lâm sàng (CT, MRI) nếu có dấu hiệu bất thường hoặc để loại trừ nguyên nhân khác như u, xuất huyết.
• Sử dụng tiêu chuẩn quốc tế (IHS) để xác định loại migraine và lập kế hoạch điều trị.

Điều trị đau nửa đầu

Xử trí khi cơn đau đến

• Nghỉ trong phòng tối, yên tĩnh; chườm lạnh vùng thái dương; nằm nghiêng, thư giãn.
• Thuốc giảm đau không kê đơn (paracetamol, NSAIDs) nếu phù hợp.
• Thuốc đặc hiệu (triptans, ergotamine) theo chỉ định bác sĩ khi đau vừa đến nặng.

Phòng ngừa khi cơn tái phát nhiều

• Thuốc dự phòng: thuốc chống co giật, thuốc chẹn beta, thuốc chống trầm cảm hoặc các thuốc mới chống CGRP với chỉ định của bác sĩ.
• Can thiệp không dùng thuốc: thay đổi lối sống, quản lý stress, tập thể dục đều đặn, kỹ thuật thư giãn, châm cứu hoặc biofeedback.

Mục tiêu là giảm tần suất, giảm mức độ đau và tăng chất lượng cuộc sống, vì vậy cần cá thể hóa phác đồ điều trị.

Lưu ý sinh hoạt giúp phòng ngừa đau nửa đầu

• Ngủ đều, đủ giấc; tránh thức khuya.
• Duy trì bữa ăn đều đặn, tránh bỏ bữa.
• Hạn chế rượu, đồ uống chứa nhiều caffeine; nhận biết thực phẩm kích hoạt.
• Giữ thói quen tập luyện vừa phải (đi bộ, yoga).
• Ghi nhật ký cơn đau để phát hiện khuôn mẫu và yếu tố kích hoạt.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên khám chuyên khoa nếu:

• Cơn đau xuất hiện thường xuyên, ảnh hưởng công việc, sinh hoạt.
• Đau không giảm sau thuốc thông thường.
• Có dấu hiệu thần kinh mới (yếu, nói khó, mất thị lực).
• Phải dùng thuốc giảm đau thường xuyên (nguy cơ lệ thuộc và đau đầu do thuốc).

Khi cơn đau nửa đầu tái diễn nhiều lần hoặc ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt, hãy chủ động sắp xếp khám chuyên khoa thần kinh.

Kết luận

Đau nửa đầu (migraine) là rối loạn phức tạp nhưng hoàn toàn có thể quản lý tốt nếu được chẩn đoán chính xác và có chiến lược điều trị phù hợp. Nhận biết yếu tố kích hoạt, can thiệp sớm khi cơn mới xuất hiện và áp dụng biện pháp phòng ngừa sẽ giúp bạn giảm tần suất và mức độ ảnh hưởng của cơn. 

Nếu bạn thấy các cơn đau ngày càng nặng hoặc kèm theo dấu hiệu bất thường, hãy tìm đến cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị chuyên sâu. Bạn có thể đặt lịch hẹn trực tuyến tại Phòng khám An Phước để được hướng dẫn chi tiết và nhận tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa, giúp kiểm soát cơn đau hiệu quả hơn.